Mijn kat is agressief
Katten zijn helemaal geen agressieve dieren. Dat klinkt misschien gek als je thuis een huistijger hebt rondlopen die regelmatig uithaalt of bijt. En het klinkt nog gekker als je weet dat we minimaal 12 vormen van agressie bij katten kennen. Toch zijn katten extreem conflictmijdend. Ze houden helemaal niet van een confrontatie en gaan ruzie liefst uit de weg.
Belangrijk om te weten is dat katten eenzame jagers zijn. Ze zijn voor hun overleven niet afhankelijk van de groep, zoals bijvoorbeeld wolven. Wanneer ze gewond raken, kunnen ze niet meer (goed) jagen en kunnen dus verhongeren of worden zelf prooi. Dat houdt de kat tegen om in conflict te gaan.
Niet alle vormen van agressie bij de kat die wij als agressie zien zijn échte agressie. De intentie van een kat is niet om agressief te zijn. Bedenk dat katten maar op beperkte manier “nee” of “nu even niet” kunnen zeggen of ongenoegen laten blijken. Ze kunnen weglopen, uithalen, blazen of bijten. Veel meer keus is er niet.
We zullen de verschillende vormen van agressie hieronder nader toelichten:
Stille agressie
Stille agressie tonen katten meestal alleen naar andere katten. Een uiting daarvan is staren. Katten kunnen elkaar echt wegstaren, bijvoorbeeld als een kat iets heeft wat de andere kat wil. Zo betekent het de ogen dichtknijpen van katten dan ook niet “ik houd van je”. Het betekent veeleer “ik ben geen gevaar voor je” en “alles is goed”. Het is een geruststellend gebaar zodat een andere kat (of mens) zich niet bedreigd voelt.
Staren is niet iets dat katten exclusief naar andere katten doen. Zo had ik een keer een logeetje die de hele nacht geen oog dicht deed omdat mijn kat de hele nacht naar haar had liggen staren. Als ik toen wist wat ik nu weet, had ik meteen ingegrepen, want zo’n kat kan de logé dusdanig als bedreiging gaan zien dat ze uiteindelijk toch ervoor kiest om de aanval in te gaan. Ingrijpen kun je dan het beste door de kat een beter alternatief te bieden, bijvoorbeeld zelf bij je op bed nemen. Of ervoor zorgen dat de kat niet bij de logé in de kamer kan komen.
Een andere vorm van stille agressie is het blokkeren van bronnen. Met bronnen wordt bedoeld: drinkbakjes, voer, ligplekken of verstopplekken, kattenbakken, etc. Een kat die bijvoorbeeld regelmatig een kattenbak blokkeert zodat de andere kat er niet op kan, kan de oorzaak ervan zijn dat de andere kat ergens anders in huis gaat plassen. Daarom is het belangrijk dat een meerkathuishouden van alle belangrijke bronnen minimaal 1 per kat plus 1 extra in huis heeft. Dus 2 katten -> 3 kattenbakken.
Spelagressie: agressie is niet altijd agressie
Spelagressie is misschien wel de meest voorkomende vorm van agressie bij katten. Spelagressie is het fel met nagels en/of bijten spelen en daarbij echt aanvallen. Ook al is de intentie van de kat om te spelen, kan hij mensen echt flink verwonden. De kat heeft dat spelen zo geleerd.
Kittens die op volle kracht elkaar aanvallen, leren al snel ophouden wanneer het pijn gaat doen. Dan is het leuke spel meteen voorbij. Mensen kunnen over het algemeen meer hebben en verleggen daarmee grenzen. Als je een kleine kitten hebt, is het natuurlijk leuk als zo’n kleintje je hand aanvalt. Dat doet nog geen pijn. De kitten leert niet om te stoppen of in te houden. Zo groeit de kat op al lerende dat het helemaal leuk is om die handen aan te vallen. Het is echt minder als je een volwassen kat van 6 tot 10 kilo aan je arm hebt hangen. Vooral als hij dan van geen ophouden weet en telkens weer opnieuw onverwacht met al zijn vlijmscherpe stilletto’s en tandjes op je duikt om je te grijpen. Daarom is het extreem belangrijk om NOOIT met je handen te spelen!
Spelagressie ontstaat in de meeste gevallen wanneer een kitten alleen in huis opgroeit. Helemaal als de kitten een groot deel van de dag alleen thuis is. Dit, én het leren inhouden zijn twee van de vele redenen waarom je altijd beter twee kittens samen kunt adopteren in plaats van een. Ook als je meerdere katten in huis hebt, is het verstandiger om twee kittens samen te adopteren want ook oudere katten kunnen last krijgen van spelagressie van de kittens. Van plan om een kitten te adopteren? Lees hier meer over waarom we kittens niet alleen plaatsen.
Spelagressie kan lastig afleren zijn, zeker als de kat al ouder is. Belangrijk is om het meteen te eindigen als de kat weer aan de gang gaat. Nog beter: als je al ziet dat je kat van plan is om op handen te duiken of in een speelbui komt, pak dan meteen een leuker speeltje waarmee je veilig met de kat kunt spelen tot de kat moe is. Dat kan een hengeltje zijn, of iets dat je kunt gooien zoals een balletje of een propje papier. Zorg er ook voor dat de kat de hele dag zelf activiteiten kan ontplooien die voor hem leuk of interessant zijn. Denk aan kattenplantjes (gras, valeriaan, kattenkruid), speeltjes, voerpuzzels, etc.
Een wat minder leuke manier om de kat spelagressie af te leren omdat het ook voor de mens onaangenaam is, is het dragen van rubberen handschoenen of regenlaarzen. Het bijten in rubber is niet prettig. Soms is dit de enige manier om in eerste instantie het gedrag te doorbreken. Later is het dan mogelijk om afleiding in te zetten.
Het duurt even voordat de kat door heeft dat het spelen met handen niet meer heel leuk is. De kat kan er ineens weer mee beginnen. Dan moet je weer even opnieuw beginnen. Hou vol!
Prooiagressie: natuurlijk gedrag
Prooiagressie is eigenlijk niets anders dan het natuurlijke gedrag van de kat om te jagen. Het wordt vervelend als de kat zich op de verkeerde prooi richt: mensen of andere huisdieren. Gelukkig komt het aanvallen van mensen niet vaak voor. Deze vorm van agressie kan op spelagressie lijken, maar is toch anders gemotiveerd. Het gaat om natuurlijk gedrag en is daardoor onmogelijk om af te leren. Het is wel vaak mogelijk om de aandacht van de kat te verleggen. Wanneer de mens of een ander huisdier doelwit is, kun je ook hier proberen om de kat af te leiden op het moment dat je ziet dat hij een aanvalshouding aanneemt. Jaagt de kat op enkels, trek dan ook die rubberen regenlaarzen aan in huis tot het gedrag afgenomen is en je de kat kunt afleiden met andere speeltjes.
Tip: katten zijn jagers. Ook als ze een groot deel van de dag liggen te slapen, moeten ze elke dag veel bewegen. Heb je katten met prooiagressie? Zorg er dan voor dat je elke dag minimaal drie keer per dag op vaste tijdstippen flink met de kat speelt, zodat de kat moe raakt. Let op: katten zijn extreem van de dagelijkse routine! Een keertje overslaan is niet zo erg, maar een dag overslaan is niet handig.
De kat een bel aanbinden werkt niet. Katten met belletjes leren op den duur vaak zo te jagen dat de bel niet hoorbaar is, of te laat. Daarbij is het continue geluid van belletjes bij elke beweging die de kat maakt voor de kat om gek van te worden. Zo’n kat kan aan stress gaan lijden en stress is funest voor de gezondheid. Kortom: doe het niet.
Frustratie- en statusagressie: kat krijgt zijn zin niet
Frustratieagressie en statusagressie zijn eigenlijk meer van hetzelfde. Beide vormen van agressie kunnen ontstaan wanneer een kat zijn zin niet krijgt. Dit komt veel voor bij kittens die met een flesje zijn grootgebracht, maar ook zeer assertieve katten kunnen dit gedrag vertonen. Zoals gezegd zijn katten extreme controle freaks. Sommige katten bepalen het hele huishouden dusdanig dat ze uithalen of aanvallen als ze hun zin niet krijgen. Lees: als ze de controle niet hebben. Denk aan dat je de kat van tafel wil hebben, en de kat uithaalt omdat hij dit niet wil. Of wanneer de kat wil spelen op een onmogelijk moment en aanvalt omdat hij niet krijgt wat hij wil. Dit ligt deels in karakter en deels in opvoeding. Assertieve zelfverzekerde katten zullen dit gedrag eerder vertonen dan de meer bescheiden tiepjes.
Bij flessekittens is heel duidelijk hoe de opvoeding een rol kan spelen. Een moederpoes begint de kittens al af te spenen vanaf 4 weken. Dat wil zeggen dat ze niet meer elke keer toegeeft en de kittens laat zogen. Naar mate de kittens groter worden, zal de moederpoes de kittens minder en minder laten zogen en vanaf een bepaalde leeftijd zelfs weggrauwen. Helaas blijven mensen – goed bedoelend – vaak toegeven wanneer een kitten om melk piept. Zo leren deze kittens geen grenzen kennen en niet omgaan met de frustratie dat ze nu even geen melk krijgen (of aandacht). Dit kan zich dan op latere leeftijd uiten in agressief gedrag.
Deze vorm van agressie kan heel heftig zijn en is lastig af te leren, want door de mens aangeleerd. Als echte controlefreaks kunnen deze katten compleet uit hun dak gaan van de frustratie. Wil je dit gedrag afleren dan zul je de frustratiemomentjes van je kat heel goed in beeld moeten brengen en dan heel langzaamaan én uiterst consequent afbouwen. Gaat het om bijvoorbeeld iets lekkers krijgen op een specifiek moment? Ga dan proberen om dat moment steeds iets langer uit te stellen. Wil je niet dat de kat op enig moment op tafel zit? Maak er een nieuwe routine van door de kat een beter alternatief aan te bieden. Maak een schema waaraan je je houdt en probeer onder de frustratiegrens van je kat te blijven. Vaak zie je de frustratie namelijk al opbouwen en als je je kat goed kent, weet je ook wanneer deze gaat uithalen of aanvallen. Het beste is om bij deze vorm van agressie de hulp in te schakelen van een ervaren kattengedragstherapeut.
Aaiagressie: teveel prikkels!
Misschien herken je het wel? Poek ligt lekker bij je op schoot, duidelijk te genieten van jouw aaitjes totdat…. RANG! Een lelijke beet of een paar nagels stevig in je hand. Aaiagressie in een notedop. Katten die agressief worden van het aaien zijn overgevoelig. Ze genieten van alle aandacht, vragen er zelf om om geaaid te worden en dan ineens is het genoeg. Ze raken overprikkeld.
Vaak zie je die overprikkeldheid aankomen. Zo’n kat gaat kleine tikkende bewegingen maken met de staart, bouwt spanning in het lijf op, legt de oren plat, zet haren op de rug overeind, blaast of geeft een kreet, of heeft grote pupillen. Wat de kat doet, is afhankelijk van de kat. En dat moet je als eigenaar kunnen herkennen. Het is dus handig om er achter te komen wanneer de kat genoeg heeft van de aandacht. Hoe lang kun je aaien? Wanneer moet je stoppen? Blijf onder de grens van de kat en je kunt veilig je liefde op de kat loslaten. Wil je de grens van de kat verleggen? Doe dit alleen in samenwerking met een ervaren gedragstherapeut.
Redirectagressie: plots uit het niets
Redirectagressie of omgerichte agressie is de meest onvoorspelbare vorm van agressie en de meest gevaarlijke door de ongeremde aanvallen. Een kat ziet bijvoorbeeld buiten iets dat hem frustreert, jij staat ernaast en krijgt klappen. De aanvallen zijn niet mals. Ongeremd, alsof je kat een andere kat aanvalt, schreeuwend en grommend vol op je af met vaak vreselijke wonden als gevolg. De aanvallen zijn meestal zeer plotseling. Ze lijken uit het niets te komen. Helemaal omdat er enige tijd kan zitten tussen de oorzaak en de aanval.
Niet alleen mensen kunnen doelwit zijn, maar ook andere huisdieren. Je hoort vaker dat katten jarenlang de beste vriendjes zijn, bij elkaar slapen, voer en dergelijke altijd met elkaar delen en dan ineens valt de een de ander aan. Grote kans dat dit een redirect gevalletje is.
De oorzaak kan vanalles zijn. Denk aan het zien, horen of ruiken van een vreemde kat of bijvoorbeeld hond in de omgeving, geluiden die er normaal niet zijn, onbekende personen, etc.
Pijn of een aandoening zoals een breintumor kunnen ook zorgen voor plotselinge aanvallen, maar meestal is dat niet zo. Toch kan het bij deze vorm van agressie geen kwaad om voor de zekerheid een dierenarts te raadplegen als het vaker voorkomt.
Deze vorm van agressie is heel lastig te beëindigen. Je zult dan heel precies moeten weten wat ervoor zorgt dat je kat zo opgewonden raakt en kijken of je deze prikkels in de toekomst kunt vermijden. Wanneer duidelijk is dat de opwinding wordt veroorzaakt door een vreemde kat die regelmatig voor het raam loopt buiten, zou je de ramen met plakplastic kunnen afplakken zodat de kat niet meer zichtbaar is.
In hele ernstige gevallen kun je overleggen of gedragsmedicatie een optie is. Betrek hier altijd een ervaren gedragsdeskundige bij die kan nagaan of er niet nog andere behandelmogelijkheden zijn. Gedragsmedicatie is tegenwoordig erg modern en wordt al snel voorgeschreven, maar is heel vaak onnodig. Daarbij kan het vormen van agressie erger maken dan ze zijn. Probeer dus gedragsmedicatie zoveel mogelijk te vermijden.
Territoriale agressie: dit is MIJN plek!
Katten zijn territoriale dieren die hun eigen plek zullen verdedigen tegen indringers. De ene kat heeft een groter territorium dan de andere. Vrouwtjes hebben meestal een veel kleiner eigen gebied dan mannetjes. De meeste vrouwtjes blijven binnen de grenzen van de eigen tuin. Maarrrr…. ze zijn wel veel feller in het verdedigen van dat territorium.
Des te groter het territorium, des te meer bronnen een kat heeft: meer prooi, betere ligplekken, etc. Het kan dus zeer de moeite lonen om het territorium van een andere kat binnen te dringen en de zaak over te nemen.
Soms is het voor de kat noodzakelijk om het territorium bij de buren te zoeken in plaats van thuis. Katten die continu bij de buren op de bank liggen, hebben vaak thuis geen echt eigen territorium omdat dat wordt opgeëist door andere katten.
Komen er regelmatig vreemde katten op bezoek? Schaf dan een een kattenluik op microchip aan. Dit houdt de meeste buurtkatten buiten de deur. De meeste omdat sommige katten zo slim zijn om meteen achter de staart van de eigen kat mee naar binnen te hobbelen voordat het luik gesloten is. Deze slimmeriken houdt geen luik tegen.
In meerkathuishoudens kunnen ook territoriale schermutselingen ontstaan. Katten die niet tot dezelfde sociale groep horen (bij elkaar slapen, met elkaar spelen of elkaar wassen) kunnen elkaar negeren, maar ook concurreren om dezelfde bronnen. De meeste katten lossen dit op door time-sharing. Dat wil zeggen dat de ene kat op bepaalde tijdstippen van de dag op een favoriete ligplek mag slapen en de andere kat weer op andere. Dit werkt vaak ook buiten zo met katten die niet bij de eigen groep horen. Katten hebben een goede interne klok waardoor de kat precies weet hoe laat het tijd is om van een bron gebruik te gaan maken of een rondje te gaan lopen. Een mooie manier om confrontaties uit de weg te gaan!
Let op: jaloezie bij katten bestaat niet. Wanneer katten agressief naar de andere pluizige huisgenoot reageert zal er eerder sprake zijn van territoriaal gedrag dan van jaloezie hoewel mensen dit gedrag vaak interpreteren als jaloezie. Katten zijn voor hun overleven niet afhankelijk van de groep. Er bestaan dan ook geen rangen en standen of onderlinge vergelijking zoals dat wel bij honden of mensen bestaat. Concurrerend gedrag kan wel op jaloezie lijken. Menselijke aandacht kan ook een belangrijke bron zijn. Denk aan knuffelen, spelen, iets lekkers uitdelen.
Angstagressie: b-b-b-blijf van mijn lijf!
Angstagressie komt tot uiting wanneer een kat iets of iemand als bedreiging ziet, maar er geen vluchtmogelijkheid is. Katten zullen meestal willen vluchten. Maar een kat in het nauw maakt rare sprongen. Niet alle katten zullen aanvallen als ze niet vluchten kunnen. Sommige katten bevriezen van angst. Het ligt dus ook aan het karakter van de kat en wat de kat in zijn leven heeft geleerd (socialisatie).
Ongeveer 15% van alle katten hebben het zogenoemde angst-gen van de vader geërfd. Deze katten zullen veel sneller en langer bang zijn van dingen die ze niet kennen.
De gevoeligheid van een kat is ook van belang. Sommige katten reageren overgevoelig (en angstig) op de kleinste prikkel (verdachte geur, geluidje, als je de kat aankijkt, etc), terwijl je bij andere katten echt wel behoorlijk ver kunt gaan.
Angstagressie is te herkennen aan de lichaamshouding. Een bange kat zal zich zo klein mogelijk maken en de oren plat op het hoofd leggen. Zo’n kat kan gaan blazen, grommen of spuwen. Angstagressie is het meest herkenbaar bij katten die niet gewend zijn aan mensen.
Om de kat van de angst af te helpen, kun je het beste een ervaren gedragstherapeut en/of socialiseerder van wilde katten om advies vragen. Deze kunnen je op weg helpen met de kat heel langzaam en voorzichtig te laten wennen aan de dingen waar hij bang voor is. Let op: ga nooit te hard en te snel zo’n kat blootstellen aan prikkels waar de kat angstig op reageert. Het zogenaamde breken (flooding) van zo’n kat is dierenmishandeling. Het resultaat kan precies het tegenovergestelde zijn van wat je wil bereiken: de kat loopt een trauma voor het leven op en blijft agressief.
Pijnagressie: niet aanraken!
Ook een kat die pijn heeft kan agressief uit de hoek komen. Zelfs als het voorheen de liefste kat van de wereld was die je bij wijze van spreke kon dubbelvouwen. Er zijn heel veel mogelijke medische oorzaken voor pijnagressie. Denk aan artrose, abcessen, tandpijn, anaalzakontsteking, etc. Daarnaast kunnen ook andere medische oorzaken bestaan die niet per definitie pijn veroorzaken, maar wel zorgen voor ongemak en een verhoogde irritatie of stress. Denk bijvoorbeeld aan een hyperactieve schildklier, neurologische problemen, of sensorische achteruitgang (minder horen, minder zien). Daarom is het altijd verstandig om er achter te komen wat de oorzaak kan zijn. Dus bij het vermoeden van pijnagressie een dierenarts raadplegen en de kat uitgebreid laten onderzoeken.
Onderliggende medische problemen bij katten zijn vaak herkenbaar aan verandering in gedrag. Dat hoeft zeker niet altijd agressie te zijn. De kat kan zich ook juist terugtrekt en bij de mens uit de buurt blijven. Bij pijn zie je vaak ook lichamelijke reacties zoals dat de haren op de rug uiteen en omhoog staan (alsof er lucht tussen zit). Denk ook aan het ontstaan van klitten op bepaalde plekken. Klitten zijn het gevolg van het niet meer (kunnen) wassen. Of het stoppen met eten van harde brokjes, etc, etc.
Nóg meer agressie
Naast deze vormen van agressie bestaat ook nog maternale agressie (moeder die op agressieve wijze haar kittens beschermt), aangeleerde agressie (kat heeft geleerd dat iets vervelends meteen stopt als hij agressief reageert), kateragressie (bij ongecastreerde katers, vaak in het paarseizoen) en idiopathische agressie (hiervoor is geen oorzaak te vinden). Er zijn ook combinaties van verschillende vormen van agressie mogelijk. Dat maakt het oplossen van agressie lang niet altijd even eenvoudig. Gelukkig is de kat op zich geen agressief dier. Zoals gezegd: een kat zal een conflict altijd proberen te vermijden.